Co to jest pastel?
Pastel to jedna z technik malarskich, a także nazwa tworzonych w ten sposób kompozycji. Chociaż trudnością nie dorównuje akwareli, świetliste prace zachwycają artystów i kolekcjonerów. Malarz wciera w szorstkie podłoże (płótna, kartony, papier, pergaminy) pastel. Mieszanina złożona z pigmentu, kredy, gipsu i niewielkiej ilości spoiwa, którym jest guma tragakantowa, dość często odchodzi od podobrazia. Dlatego aby utrwalić rysunek artyści używają różnego rodzaju fiksatyw zmieniających intensywność barw. Dzięki nim praca ma miękkie, łagodne i świetliste kolory, jest mniej podatna na mechaniczne uszkodzenia. Tworząc dane dzieło artysta ma do wyboru kilka rodzajów pasteli. Są wśród nich pastele miękkie, dość suche, o okrągłym lub prostokątnym przekroju. Dużym zainteresowaniem wśród malarzy cieszą się pastele twarde. Posiadają więcej gumy, dzięki czemu bywają używane do tworzenia detali. Podobne zadania spełniają pastele kredowe i oprawione w drewno sztyfty. Pastel nie należy do skomplikowanych technik malarskich, warsztatowo przypomina rysunek.
W przeciwieństwie do akwareli pastele nie płowieją, jednak dość rzadko pokazywane są publiczności. Duża ilość promieni słonecznych i zalegający w muzealnych gablotach kurz potrafią zniszczyć nawet największe arcydzieło. Subtelne kolory pastelu sprawiają jednak, że technika ta cieszy się dużym powodzeniem wśród artystów.
Dodatek do innych technik
Jednym z pierwszych artystów, który dostrzegł ogromne możliwości nowej malarskiej techniki był Leonardo da Vinci. Malarz, konstruktor i wynalazca wykorzystywał czarne, białe i czerwone kredki do tworzenia szkiców i rysunków. Rewolucyjną technikę poznał w Mediolanie za sprawą portrecisty Jeana Perréala. Z czasem zaczęto doceniać malarski walor pastelu i uzyskiwany w ten sposób efekt sfumato. Artyści coraz częściej uzupełniali kontury prac płaskimi plamami barwnymi, wzmacniali efekt kolorystyczny kompozycji. Nadal jednak pastel bywał używany jako dodatek do innych technik malarskich. Zmiany nadeszły dopiero w XVII wieku. To wtedy pastel stał się samodzielną techniką. Angielscy, francuscy i niderlandzcy malarze zachwycali się miękkim modelunkiem idealnie sprawdzającym się w portretach. Wielkimi zwolennikami pastelu okazali się Joseph Vivien i włoski artysta Domenico Tempestego. Łączyli ze sobą różne techniki m.in. mezzotintę, wprawiając w konsternację swoich rywali.
Pastel w XVIII i XIX wieku
W XVIII wieku artyści po raz pierwszy zaczęli odchodzić od tworzenia portretów. Choć na europejskich dworach nadal cieszyły się dużą popularnością, malarze tworzyli też pejzaże, sceny rodzajowe i weduty. Pastel stał się jedną z tańszych, szybszych technik i - co ważniejsze - dzięki malarskiemu modelunkowi, wspaniale imitował olej. Ponieważ każdy na dworze marzył o własnym portrecie, wielką wagę przywiązywano do czasu powstania dzieła. Dużym wzięciem cieszyły się prace Rosalby Carriery. Pochodząca z Wenecji artystka była jedną z pierwszych kobiet, którą przyjęto do prestiżowej Królewskiej Akademii Malarstwa w Paryżu. W 1720 roku nadeszła rewolucja. Henri Roché, francuski chemik i miłośnik sztuki, coraz więcej słyszał o pastelach. Zaintrygowany nową techniką zaczął eksperymentować z pigmentami. Niedługo potem stworzył wytwórnię, w której oferował aż 70 kolorów pastelu!
Po raz kolejny subtelnymi kolorami pastelu zachwycili się impresjoniści. Łatwe do przenoszenia farby i kredki idealnie nadawały się do pracy w plenerze. Edgar Degas, Ėlauard Manet i Claude Monet szczególnie mocno upodobali sobie fakturę pastelu i miękkie kreski, dzięki którym uzyskiwali wrażenie ruchu.
Pastel w Polsce
W Polsce wielkim miłośnikiem pasteli był Stanisław August Poniatowski. Podobno w Zamku Królewskim posiadał osobny pokój, w którym przechowywał prace Louisa - Française'a Marteau. Jednak za największego mistrza pastelu uważa się Leona Wyczółkowskiego. Artysta zamykał się w krakowskiej pracowni i umieszczał na ruchomych sztalugach płótna. Tak powstał jeden z najwyżej cenionych malarskich cykli. Mowa o „Skarbcu wawelskim”. Wyczółkowski tak bardzo pokochał pastele, że praktycznie nigdy się z nimi nie rozstawał. Nową techniką malarską zachwycił się też Stanisław Wyspiański. Portrety członków rodziny, podglądane z okna o różnych porach dnia Planty to tylko niektóre prace, jakie stworzył.
Pastel należy do najbardziej spektakularnych technik malarskich. Nie wymaga specjalnych umiejętności, jednak aby nie stracił delikatnego i miękkiego koloru należy przechowywać go w odpowiednich warunkach. Dlatego prace tworzone w tej technice mają dla kolekcjonerów ogromne znaczenie. Niejednokrotnie zdarza się, że niewielkich rozmiarów pastel jest droższy od wielkoformatowego oleju, a nawet akwareli. Chociaż pastel bywał nazywany ulubioną techniką portrecistów, również dzisiaj ma wielu zwolenników.
