Czym jest miedzioryt?
Miedzioryt, zwany inaczej sztychem lub kopersztychem, należy do najstarszych technik graficznych tworzonych w metalu. Do wykonania go artysta potrzebuje rylca i metalowego podłoża (najlepiej miedzianego). Wbrew pozorom tworzenie tego typu dzieł nie jest skomplikowanym pod względem technicznym zadaniem. Artysta na wypolerowanej miedzianej płycie za pomocą specjalnych rylców robi rysunek. Następnie szlifuje płytę, podgrzewa ją, w wytarte linie wciera farbę. Potem usuwa jej nadmiar, za pomocą prasy odbija rysunek na wilgotnym papierze. Największa trudność? Stworzenie odpowiedniego rysunku. Grafik wykonuje go cienką kreską, którą musi zaakcentować nie tylko kontury, ale także bliki świetlne. Otrzymuje je dzięki gęstej siatce równoległych, skrzyżowanych ze sobą linii. To trudne, wymagające czasu zajęcie, jednak efekt wart jest czasu i cierpliwości.
Historia miedziorytu
Miedzioryt nie powstałby gdyby nie florencki złotnik Tommaso Finiguerr, który odkrył tę technikę przypadkiem. Ponieważ pozwalała na wykonanie wielu odbitek i nie wymagała od twórców specjalnych umiejętności, artyści z miejsca ją polubili. Wielkimi zwolennikami kopersztychu okazali się Albert Dürer, Martin Schongauer i Andrea Mantegna. W Polsce wyjątkowe prace tworzył Wit Stwosz. Przez następne lata sztych służył do wykonywania reprodukcji, ilustracji książkowych. Ogromną popularnością cieszył się w Niderlandach, Anglii i Niemczech. Powstały nawet pracownie specjalizujące się w tworzeniu dzieł o określonej tematyce. Ponieważ miedzioryt jest bardzo dokładną techniką niemal natychmiast zaczęto używać go w kartografii. Artyści z wielką dokładnością tworzyli mapy; poświęcali im się bez reszty, tak samo jak tworzeniu nowych reprodukcji obrazów Rubensa, Rembrandta i Vermeera. Cornelius Cort, Lucas van Leyden i Hendrik Goltzius, to artyści, którzy wykonywali prawdziwe arcydzieła. Miedzioryt świecił też triumfy we Francji. Ludwik XIV, wielki miłośnik i znawca sztuki, zamawiał je u Roberta Nanteuila, Antoine'a Massona i Claude'a Mellana. Starannie opracowane grafiki, ilustracje książkowe i mapy spotykały się z tak dużym zainteresowaniem dworu, że rytownicy wykonywali dzieła wyłącznie na zamówienie. W Polsce najwyżej ceniło się sztychy zaprojektowane i stworzone przez Jeremiasza Flacka.
Miedzioryt w XVIII i XIX wieku
W XVIII wieku miedzioryt zyskał drugie życie dzięki wymyślanym przez Daniela Chodowieckiego małym scenom rodzajowym i scenom z życia codziennego. Dużym wzięciem cieszyły się też ilustracje poszczególnych scen z książek Szekspira. Później jednak o miedziorycie zapomniano na długie lata.
W następnych latach artyści zastąpili miedzianą płytę tańszą stalową płytą. Pojawiły się nowe techniki, pozwalające na wykonywanie jeszcze lepszych odbitek. Dlatego sztych stracił na znaczeniu. Również XX wiek niewiele zmienił w tym zakresie. Chociaż prace współczesnych twórców, np. Krzysztofa Skórczewskiego i Zbigniewa Czopa zwracają uwagę kolekcjonerów, miedzioryty nie są często tworzone.
Zalety i wady miedziorytu
Jak wszystkie techniki graficzne, malarskie i rysunkowe miedzioryt ma sporo zalet. Nie sposób go podrobić, dlatego wielu kolekcjonerów ceni kopersztych bardzo wysoko. Oryginalny, efektowny, o czystej, różnej grubości kresce sposób powielania odbitek do dzisiaj cieszy się wśród nich niesłabnącą popularnością. Stosowany w druku przemysłowym, bywa używany przy drukowaniu papierów wartościowych, np. banknotów, czeków, akcji i obligacji. W podobny sposób wykonuje się paszporty i znaczki pocztowe.
A co z wadami miedziorytu? Sztych należy do skomplikowanych, trudnych technik graficznych, dlatego nie każdy artysta może się go tworzyć. Wymaga dużej biegłości, znajomości warsztatu i zręczności. Dyscyplina, pracowitość i cierpliwość to kolejne cechy, które powinien posiąść miedziorytnik. Zdarza się, że prace nad jedną grafiką przedłużają się, trwają kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat. Albert Dürer poświęcił na wykonanie „Rycerza, śmierci i diabła” ponad 3 miesiące. Zanim wziął do ręki metalowy rylec długo zastanawiał się, jak powinna wyglądać praca. Miedzioryt nie pozwala na swobodę działania, wymaga precyzji, każdy etap pracy powinien być dobrze przemyślany i rozplanowany. Mało tego! Kompozycja nie powinna zajmować wiele miejsca, tworząc kopersztych artysta powinien wiedzieć, że powinny być to małe, szczegółowe dzieła.
Oryginalny i pracochłonny miedzioryt
Tak w wielkim skrócie można opisać miedzioryt. Technika, o której mówiono, że nie jest dla każdego, cieszyła się dużą popularnością. Duża liczba odbitek pozwalała na wykonanie wielu wysokiej jakości reprodukcji znanych arcydzieł, map i ilustracji książkowych. Chociaż tworzący sztychy artyści napotykają na wiele trudności, a same dzieła nie pojawiają się na aukcjach zbyt często, to jednak wśród miłośników technik graficznych panuje przekonanie, iż miedzioryt zasługuje na docenienie. W końcu jest jedyną z najstarszych technik graficznych.
